Jaki jest poziom kultury w internecie

Założenia

Projekt badawczy „Internetowa kultura obrażania?”, zrealizowany w sierpniu i wrześniu 2011 roku jest próbą oszacowania skali braku kultury wypowiedzi w sieci. Do współpracy IAB Polska zaprosiło SWPS (Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie), największe podmioty działające na rynku online w Polsce oraz grono ekspertów ze świata nauki i mediów. W ramach projektu zrealizowano dwa badania. Pierwsze za pomocą ankiety skierowanej do samych użytkowników internetu, czyli osób, które mają do czynienia z siecią na co dzień. Drugie z nich stanowiła analiza treści, w ramach której pobrano próbkę wpisów internautów z trzech źródeł: serwisów społecznościowych, blogów oraz forów i komentarzy do artykułów na portalach. Następnie poddano je kodowaniu przez niezależnych sędziów, aby oszacować odsetek wpisów zawierających treści przekraczające granice kultury. Wyniki obydwu badań pozwalają z jednej strony na poznanie subiektywnej opinii internautów, z drugiej zaś na poznanie obiektywizowanej skali zjawiska. Interpretując wyniki należy jednak pamiętać o kilku czynnikach, które mogą mieć istotny wpływ na końcowe wnioski.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na rezultaty ankiety, która zawiera deklaratywne opinie, a te są z natury subiektywne. W drugim przypadku trzeba zwrócić uwagę na istotne założenia, które mają wpływ na losowanie próbki treści internetowych. Niemożliwe jest bowiem dobranie takiego zbioru wpisów, który odzwierciedlałby całe spektrum zawartości sieci. Każde losowanie zakłada zastosowanie pewnych założeń, co znajduje odzwierciedlenie w doborze słów kluczowych, na podstawie których wyszukiwane są treści. W ramach badania grupa ekspertów przyjęła teoretyczny model jakościowy zawierający 33 słowa kluczowe. Przez ich pryzmat postanowiono zmierzyć skalę badanego zjawiska. Zmiana któregokolwiek ze słów kluczowych oznaczałaby zmianę modelu jakościowego, co mogłoby prowadzić do uzyskania innych rezultatów.
Kolejnym ważnym aspektem jest ograniczony dostęp do wpisów internautów, który wynika z natury samego środowiska internetowego. Przykładowo, do niektórych wypowiedzi na profilach społecznościowych mają dostęp tylko takie osoby, które są zarejestrowane w systemie jako znajomi. W każdej wylosowanej próbce znajdzie się więc tylko część źródeł internetowych. W rezultacie możemy mówić o mierzeniu zjawiska ograniczonego możliwościami przeciętnego Kowalskiego, który wnioskuje o całej sieci na podstawie tylko tych treści, których doświadcza indywidualnie. W tym sensie można powiedzieć, że jest tyle internetów, ilu internautów, a odnosząc to do istoty samej kultury – jest tyle jej granic, ilu żyjących ludzi.

Ocena poziomu kultury w sieci zdaniem internautów – ankieta internetowa

W ramach pierwszego ze wspomnianych badań zrealizowano ankietę internetową (CAWI) z użytkownikami sieci. Dotyczyła ona ich zwyczajów związanych z czytaniem i zamieszczaniem treści
w internecie oraz diagnozowała ich opinię o kulturze wypowiedzi. Między innymi respondentom zaprezentowano kilka cech, którymi mogli opisać media ogółem, jak również sam internet: ciekawa – nieciekawa, poważna – zabawna, merytoryczna – niemerytoryczna oraz przekraczająca – nieprzekraczająca granic kultury.

Wykres: „Jak ogólnie oceniasz poziom dyskusji w [internecie / polskich mediach]?” Odsetek odpowiedzi osób, które zgadzały się z danym określeniem. Wszyscy respondenci: N=2093.

Opierając się na uzyskanych rezultatach należy stwierdzić, że poziom debaty publicznej w polskich mediach jest ogólnie postrzegany przez internautów jako niski. Na żadnym z ocenianych wymiarów odsetek odpowiedzi internautów nie osiągnął połowy. Jednocześnie dwie trzecie (66%) uważa, że w polskich mediach przekraczana jest granica kultury. Prawie trzy czwarte (72%) ocenia, że debata nie jest merytoryczna, a ponad połowa (58%), że jest nieciekawa. Na tym tle internet wypada nieco lepiej. Debata, która jest prowadzona na jego łamach rzadziej oceniana jest przez internautów jako przekraczająca granice kultury (57%), niemerytoryczna (53%) i nieciekawa (41%), a zarazem zdecydowanie częściej postrzegana jest jako zabawna (45%). O ile zatem nie można mówić o dobrej ocenie debaty publicznej w mediach, gdyż uzyskane wyniki wpisują ją raczej w dość niepochlebny obraz, o tyle można stwierdzić, że internet jest opisywany nieco rzadziej przez pryzmat powyższych negatywnych cech.
[...]

Wykres: „W moich wpisach zdarza mi się…” Odsetek odpowiedzi „zdecydowanie tak”. Wszyscy respondenci: N=2093. 

Oprócz zbadania opinii o mediach, postanowiono zapytać ankietowanych o ich własne zachowania w sieci. W tym celu przedstawiono im listę sposobów wypowiedzi, które same w sobie przekraczają granice kultury (używanie wulgaryzmów, obrażanie, przekraczanie granicy kultury), bądź mogą prowadzić do takich sytuacji (prowokowanie, żarty, krytyka, dobitny sposób wypowiedzi). Następnie zapytano, jak często zdarza się im używać takich sformułowań we wpisach. Tylko 1% badanych zdecydowanie zgodził się, że zdarza im się obrażać innych, używać wulgaryzmów i przekraczać granice kultury. Nieco większy odsetek przyznawał, że wyraża się dobitnie (11%), krytykuje innych (7%), czy prowokuje (3%).

Ocena poziomu kultury w sieci zdaniem sędziów – analiza treści

O ile trudno jest zweryfikować ocenę własnych zachowań internautów, o tyle analiza treści zastanych w sieci może być pomocna w interpretacji wyników wyżej opisanej ankiety. Aby zbliżyć się maksymalnie do obiektywnej oceny wpisów, które zostały wylosowane z internetu, w badaniu zastosowano podwójne kodowanie, co w praktyce oznaczało, że każdy wpis był oceniany przez dwóch niezależnych sędziów, a następnie, po zebraniu wszystkich ocen, sprawdzono na ile ich noty były podobne. Poziom zgodności wyniósł ponad 92%. Jednocześnie, aby zweryfikować, na ile oceny sędziów były zgodne z opinią szerszego grona, wybrano 10 ocenianych wpisów, o ocenę których poproszono internautów w wyżej omawianej ankiecie. Opinia była zgodna w 9 przypadkach na 10, co pozwala na założenie, że sędziowie, którzy oceniali stwierdzenia, reprezentowali opinię zdecydowanej większości ogółu.

* Tabela: „Czy twoim zdaniem ta wypowiedź przekracza granice kultury?” – internauci oceniali stwierdzenia na skali od 0 do 100, gdzie 0 oznacza „zdecydowanie nie”, zaś 100 „zdecydowanie tak”. Za treści, które zostały uznane za przekraczające granice kultury uznano te, których ocena przekracza 50 punktów. 

Wylosowane wpisy zostały pobrane z trzech środowisk internetowych. Źródłami były:
a) fora i komentarze do artykułów na portalach,
b) blogi oraz
c) wpisy na serwisach społecznościowych.
Na podstawie analizy statystycznej obliczono, że wśród treści, które zostały wylosowane w oparciu o listę słów kluczowych stworzoną przez ekspertów, wypowiedzi przekraczające granice kultury stanowiły od 0,5% do 0,9%.

Wykres: Odsetek odpowiedzi przekraczających granice kultury w kodowanych postach. Wszystkie wpisy: N=3800. 

Kwestią otwartą pozostaje nadal odpowiedź na pytanie, czy internauci oceniają swoje wpisy obiektywnie. Wysoka zgodność not sędziów oraz internautów podczas oceny wylosowanych wpisów  pozwala bardziej skłaniać się do wniosku, że mamy do czynienia z obiektywną oceną dotyczącą własnych sposobów wypowiedzi, a marginalnie występujące treści internetowe mają bardzo negatywny wpływ na ocenę całego medium. Finalną odpowiedź na pytanie, która z tych hipotez jest prawdziwa, należy jednak pozostawić indywidualnej refleksji czytelnika. Mając zaś na względzie, że tak trudno jest zasłużyć na dobrą opinię i tak dużo wysiłków należy włożyć, aby ją utrzymać, a tak łatwo ją zburzyć jednorazowym wybrykiem, warto aby refleksja ta towarzyszyła każdemu internaucie za każdym razem, kiedy wypowiada się w sieci i nie tylko w sieci. Innymi słowy: komentuj, nie obrażaj. 

Chcesz przeczytać cały artykuł?